Η κοινωνικοποίηση της επιστημονικής έρευνας και η μονοπωλιακή απαλλοτρίωση των αποτελεσμάτων της
Άρθρο στο Ριζοσπάστη, του Αντιδημάρχου & Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών
Νίκου Ασπράγκαθου
Με την δραματική εξάπλωση της πανδημίας του κορονοίου, τις απαράδεκτες ελλείψεις σε εμβόλια και τις καθυστερήσεις στους εμβολιασμούς, η κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας (πατέντας) με σκοπό την μέγιστη κερδοφορία δείχνει τις καταστροφικές συνέπειες για την ανθρωπότητα. Η πατέντα αποτελεί τη νομική κατοχύρωση της μονοπωλιακής ιδιοκτησίας της καπιταλιστικής βιομηχανίας να εκμεταλλεύεται αποκλειστικά όχι μόνο ένα εμπόρευμα, όπως για παράδειγμα το εμβόλιο, αλλά κυρίως την γνώση για την παραγωγή του. Η κατοχύρωση της πατέντας και ο ανταγωνισμός, που ονομάσθηκε «εμβολιοπόλεμος» ενισχύουν αντί να καταπολεμήσουν την πανδημία.
Εδώ και πάνω από 150 χρόνια ο Μαρξ στο κεφάλαιο έγραφε «Αν παραβλέψουμε την φυσική ύλη, μπορούν να ενσωματωθούν στο προτσές της παραγωγής, σαν συντελεστές μεγαλύτερης ή μικρότερης αποτελεσματικότητας φυσικές δυνάμεις που δεν στοιχίζουν τίποτα. Ο βαθμός αποτελεσματικότητας τους εξαρτιέται από μέθοδες και επιστημονικές προόδους που δεν στοιχίζουν τίποτε στον κεφαλαιοκράτη». Ο καπιταλιστής εκμεταλλεύεται την «γενική κοινωνική γνώση», που ανήκει στην κοινωνία χωρίς ο ίδιος να καταβάλει τίμημα αφού η γενική κοινωνική γνώση απαρτίζεται από όλες τις επιστημονικές ανακαλύψεις και την γνώση, που παράχθηκε από επιστήμονες πολλά χρόνια πριν μετατραπεί σε προϊόν. Ο Μάρξ ανέδειξε από τότε την απαλλοτρίωση-κλοπή κοινωνικής ιδιοκτησίας για την απόσπαση μεγαλύτερης υπεραξίας και αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου.
Η επιστημονική και τεχνολογική γνώση είναι παραγωγική δύναμη και μέσω της πατέντας κατοχυρώνεται η καπιταλιστική ιδιοκτησία σε αυτό το «άυλο» μέσο παραγωγής. Τις τελευταίες δεκαετίες, η δραματική επέκταση των «δικαιωμάτων» στην πνευματική ιδιοκτησία συμβαδίζει με την φρενίτιδα της ιδιωτικοποίησης και της εμπορευματοποίησης των πάντων σε βάρος των λαϊκών αναγκών. Ο κύριος όγκος των πατεντών συγκεντρώνεται στις μεγάλες πολυεθνικές. Σήμερα η πατέντα κατέχει θέση κλειδί στο ενεργητικό των πολυεθνικών και ιδιαίτερα στους τομείς της φαρμακευτικής, βιοτεχνολογίας, και πληροφορικής. Οι εταιρείες αυτές κερδίζουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο από την νομιμοποιημένη απαλλοτρίωση (κλοπή) διαχρονικά συσσωρευμένης επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης. Η νομική κατοχύρωση της πατέντας γίνεται από τις κυβερνήσεις, τις ιμπεριαλιστικές ενώσεις και παγκόσμιους οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Αποτελεί όπλο στον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό μεταξύ των μονοπωλιακών επιχειρήσεων των ισχυρών καπιταλιστικών χωρών.
Η παραγωγή και η συσσώρευση επιστημονικής γνώσης είναι κατεξοχήν κοινωνικoποιημένη διαδικασία. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, η έρευνα είναι διεπιστημονική δηλαδή συμπεριλαμβάνει αξιοποίηση και συνδυασμό γνώσεων από πολλές περιοχές της επιστήμης και της τεχνολογίας και εξοπλισμού για πειραματικές διατάξεις από πολλά εργοστάσια, που εργάζονται μηχανικοί, εργάτες και τεχνίτες. Για παράδειγμα η ανάπτυξη νέων φαρμακευτικών σκευασμάτων απαιτεί μεταξύ άλλων τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, τεράστιας υπολογιστικής ισχύος και συσκευών και διατάξεων, που αναπτύχθηκαν και κατασκευάστηκαν με πνευματική χειρωνακτική εργασία με ειδικεύσεις πέραν της ιατρικής και της φαρμακευτικής. Η αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνικοποίηση της εργασίας και την ιδιοποίηση του προϊόντος από το κεφάλαιο όχι μόνο οξύνεται αλλά διευρύνεται σε νέους χώρους. Πρόκειται για μηχανισμό απαλλοτρίωσης του έργου των μεγάλων και μικρών εργατών της επιστήμης, που το κληροδότησαν στην κοινωνία και όχι στους απαλλοτριωτές και τις εταιρείες τους. Εκείνος που σήμερα πατεντάρει κώδικα κρυπτογραφίας, έχει πληρώσει πνευματικά δικαιώματα στον G. W. Hardy, που θεμελίωσε την θεωρία των αριθμών;
Η βασική επιστημονική και τεχνολογική έχει συσσωρευτεί με την πνευματική και χειρωνακτική εργασία ανά τους αιώνες και συνεχίζεται η εξέλιξή της σήμερα με εκατομμύρια ερευνητές επιστήμονες και τεχνικούς, που εργάζονται σε κρατικά πανεπιστήμια, ερευνητικά ινστιτούτα και άλλες δομές που χρηματοδοτούνται με χρήματα των φορολογουμένων. Οι συμφωνίες, που συνάπτουν με κρατικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια και η απασχόληση ερευνητών και καθηγητών είναι ο δίαυλος της μεταφοράς της βασικής γνώσης στα δικά τους εργαστήρια, που σε μεγάλο βαθμό είναι προσανατολισμένα στην ανάπτυξη μιας διαδικασίας ή ενός προϊόντος που γίνονται εμπόρευμα. Οι πολυεθνικές εκμεταλλεύονται αυτόν τον κοινωνικό πλούτο όχι μόνο χωρίς να πληρώνουν αλλά και με κρατική επιδότηση για να διαμορφώσουν ένα «νέο» προϊόν ή να πατεντάρουν ήδη υπάρχουσα γνώση ή ακόμη φυτά και ζώα, που έτρεφαν και καλλιεργούσαν αγρότες ανά την υφήλιο. Με την κατοχύρωση της «πνευματικής τους ιδιοκτησίας» μέσω ενός πολυδαίδαλου και πολλαπλού συστήματος πατεντών κατοχυρώνουν το μονοπώλιο πάνω στην γενική κοινωνική γνώση για δεκαετίες. Η διάρκεια της πατέντας είναι 20 έτη όμως με μικροτοποποιήσεις επεκτείνεται για πολλές δεκαετίες. Οι ΗΠΑ διέθεσαν από τον κρατικό προϋπολογισμό περίπου 40 δις. μέσω των πανεπιστημίων και εθνικών ερευνητικών ινστιτούτων για φαρμακευτική έρευνα και ανάλογα ποσά έχουν δαπανήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες. Τα αποτελέσματα, που παράγονται στα κρατικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα συνήθως δημοσιεύονται και στην πράξη είναι στην διάθεση των πολυεθνικών χωρίς τίμημα. Έχει υπολογιστεί ότι χωρίς το καθεστώς της πατέντας οι φαρμακευτικές δαπάνες θα περιορίζονταν στο ένα τέταρτο. Το εμβόλιο της Pfizer βασίστηκε σε μια πρωτεΐνη που αναπτύχθηκε σε δημόσια ερευνητικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια, αλλά μαζί με την Biontech υπολογίζεται ότι το 2021, θα έχουν έσοδα περίπου 100 δισεκατομμύρια λίρες. Τεράστια κέρδη που κατανέμονται μεταξύ των μετόχων-παρασίτων, που απομυζούν τον κοινωνικό πλούτο που παράγουν οι εργαζόμενοι της διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας.
H Mosanto, που τελευταία απορροφήθηκε από την Bayer, tο 2017 κατείχε περίπου 15 χιλ. πατέντες, που κατοχύρωναν την «πνευματική» ιδιοκτησία σε είδη σχεδόν όλων των λαχανικών, σπόρους δημητριακών, φυτά κήπων, φυτοφάρμακα, γονίδια ζώων, κλπ., που αφορούν τις αγροτοκτηνοτροφικές καλλιέργειες και την τροφή μας. Τα τελευταία χρόνια η ΙΒΜ κατέχει την πρωτιά στην συσσώρευση πατεντών με 9000 το χρόνο και σύνολο 150.000 πατέντες. Πατεντάρονται γνωστά μαθηματικά, φυσικοί νόμοι, αλγόριθμοι, που βασίζονται σε γνωστές θεωρίες ακόμη και το ανθρώπινο γονιδίωμα. Ο κατάλογος των μεγάλων κατόχων πατέντας είναι πάρα πολύ μακρύς.
Στις εταιρείες φαρμακευτικής και τις τηλεπικοινωνιών, πληροφορικής, ηλεκτρονικών παιχνιδιών, οι επενδύσεις για Έρευνα και Ανάπτυξη (άϋλο) ξεπερνούν κατά πολύ τις επενδύσεις σε Εργοστάσια και Εξοπλισμό (υλικό). Πιθανά να υπάρχει υπερκοστολόγηση της Έρευνας και Ανάπτυξης αλλά η τάση είναι σαφής. Η σημασία των «άϋλων» επενδύσεων που στηρίζονται κυρίως στην απλήρωτη επιστημονική εργασία προηγούμενων εποχών ή επιστημόνων που εργάζονται στις εν λόγω εταιρείες ή σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα συνεργαζόμενα με τις εταιρείες γίνεται όλο και μεγαλύτερη.
Οι πατέντες επιβραδύνουν την εξέλιξη της επιστήμης, της τεχνολογίας και απειλούν τον ανθρώπινο πολιτισμό αλλά και την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων γιατί είναι στην κατοχή των μονοπωλιακών ομίλων και δεν εξασφαλίζουν σε καμιά περίπτωση τα δικαιώματα ούτε καν των επιστημόνων που εργάσθηκαν για τις ανακαλύψεις αυτές.
Οι καταστροφικές συνέπειες φάνηκαν ξεκάθαρα με την εξάπλωση της πανδημίας του κορονοιού, τις αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στην παραγωγή και διάθεση των εμβολίων, τον εμβολιοπολεμο, και τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι εκκλήσεις των ιθυνόντων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, πολιτικών εκπροσώπων κυρίως σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων για προσωρινή αναστολή της ισχύος των πατεντών των εταιριών που παράγουν τα εμβόλια δεν λύνουν την μεγάλη αντίφαση της απαλλοτρίωσης του κοινωνικού πλούτου και ούτε άμεσα της διάθεσης εμβολίων γιατί αυτά τελικά θα χρυσοπληρωθούν από λαό. Σε αυτού του είδους τις εκκλήσεις (Open COVID Pledge) συμμετέχουν και μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις από άλλους τεχνολογικούς κλάδους, που κατέχουν κυρίαρχες θέσεις στην πυραμίδα της ιδιοκτησίας πατεντών. Η άρνηση των εταιριών και η απόρριψη από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου της αναστολής της πατέντας των εμβολίων δείχνει ότι οι εκκλήσεις αυτές δεν έχουν ουσιαστικό αντίκρισμα για το λαό αφού κινούνται μέσα στην λογική νομικής κατοχύρωσης της πατέντας και δεν ζητούν την κατάργησή της.
Η κατάργηση της πατέντας, η ανοιχτή και ελεύθερη συνεργατική επιστημονική έρευνα και γενικά η πνευματική δημιουργία δεν αφορά μόνο τους ερευνητές στα πανεπιστήμια και τα δημόσια ερευνητικά ινστιτούτα αλλά είναι θέμα του λαϊκού κινήματος, ώστε η έρευνα και οι επιστημονικές ανακαλύψεις να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των άμεσων και επιτακτικών λαϊκών αναγκών και όχι στα κέρδη και την εξουσία των απαλλοτριωτών της επιστήμης, που είναι κοινωνικό αγαθό. Όμως, οι όποιες επιμέρους διεκδικήσεις δεν μπορούν να λύσουν την βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνικοποιημένη επιστήμη και τον μονοπωλιακό έλεγχο της και την εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της έρευνας, που αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες στην παρεμπόδιση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και ιδιαίτερα του ανθρώπινου δυναμικού. Η λύση της αντίφασης με την κοινωνικοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και των μέσων παραγωγής μπορεί να αλλάξει τις συνθήκες εξέλιξης και να απελευθερώσει την επιστήμη δίνοντας νέα δυναμική στις παραγωγικές δυνάμεις με άλλη κατεύθυνση και σε ανώτερο ποιοτικά επίπεδο με στόχο την κάλυψη των λαϊκών αναγκών. Αυτή η διέξοδος μπορεί να γίνει πραγματικότητα με άλλη εξουσία όπως προτείνει το ΚΚΕ.
